Köşe Yazısı: DR. İlker Emircan

B12 vitamini suda çözünebilen, DNA sentezinde, yağ asitleri ve amino asitlerin vücut içinde metabolizmasında rol oynayan ve bu nedenle her hücrenin ihtiyacı olan bir vitamin türüdür. B12 vitamini, sağlıklı sinir hücrelerinin korunması için önemli bir vitamindir ve vücudun genetik materyali olan DNA ve RNA’nın üretilmesinde rol oynar. B12 vitamini, vücudun sinir ve kan hücrelerini sağlıklı tutmaya yardımcı olan önemli bir besindir. Ayrıca vücudun tüm hücrelerindeki genetik materyal olan DNA’nın yapımına yardımcı olur. B12 vitamini, kırmızı kan hücreleri üretiminde B9 vitamini (folat) ile birlikte çalışır. Folat ve B12, bağışıklık sisteminde ve santral sinir sistemininin fonksiyonlarının düzenlenmesinde birlikte çalışır.

 

B12 vitamini eksikliği, diyette B12 vitamininin yetersiz alındığı durumlarda veya bağırsaklarda B12’ nin yetersiz emiliminde ortaya çıkar. B12 vitamini eksikliği fiziksel, nörolojik ve psikolojik belirtilere yol açabilir.

 

Vitamin B12 eksikliği belirtileri, çoğunlukla B12 vitamini eksikliğine özgü değildir. Bu nedenle B12 eksikliği çoğu zaman tesadüfi olarak yapılan laboratuvar tetkiklerinde saptanır. Bu nedenle aşırı B12 eksikliğini saptamak için muayene olmak ve laboratuvar testleri yaptırmak önemlidir. Her yetişkinde B12 vitamini eksikliği açısından taranması önerilmez. Ancak mide, ince bağırsak küçültme kısaltma bypass operasyonu geçirenler, inflamatuar barsak hastalığı olanlar ve bazı ilaçları kullananlarda tarama yapılması önerilir. Ayrıca vejetaryenlerin ve bağırsak emiliminin azaldığı 60 yaşından büyük yetişkinlerin de B12 vitamini eksikliği açısından risk taşıdığı söylenebilir.

 

B12 vitamini, mide asidi yardımıyla besinlerden emildiği için yaşlı insanların B12 vitamini eksikliği yaşama olasılığı gençlere ve çocuklara nazaran daha yüksektir. Çünkü yaşlandıkça mide asidi azalmaya başlar. Bu nedenle, yaş ilerledikçe B12 vitamini eksikliği riski artar.

 

B12 Vitamini Eksikliği Nedenleri:

Vücudumuz B12 vitaminini üretemez. Bu nedenle B12 vitaminini alabilmek için içinde B12 vitamini bulunan yiyecek ve içeceklerle beslenilmesi gerekir. B12 vitamini et, süt ve yumurta gibi yenen ve içilen hayvansal ürünlerde bulunur. Gençlerde B12 vitamini eksikliği olması nadirdir ancak yaşlılarda hafif derecede eksiklik olması nispeten daha sık görülür. Bunun nedeni, yaşlı bireylerin diyetlerinin o kadar sağlıklı olmaması veya vücudun B12’yi emmesi gereken mide asidinin daha az olması olabilir. B12 vitamini eksikliği, B12 vitamini barındıran besinlerin yeterince tüketilmemesi ya da vücut B12 vitaminini normal şekilde ememediğinde meydana gelir. Bu nedenle dengeli beslenmenin yanı sıra düzenli olarak sağlık kontrolünden geçilmesi önemlidir. B12 vitamini eksikliğine yol açan bazı rahatsızlıklar da bulunur.

 

Örneğin mide astarının iltihaplanması olarak açıklanabilen gastrit, B12 vitamini eksikliğinin en yaygın nedeni olarak gösterilir. Bu yaygın rahatsızlığın yanı sıra nadir bir rahatsızlık olan pernisiyöz anemi varlığında da B12 vitamini eksikliği meydana gelebilir. Pernisiyöz anemisi olan kişilerin midesinde B12 vitaminin emilimine yardımcı olan bir protein üretilmez. Bu da B12 vitaminin emilememesine ve dolayısıyla B12 vitamini eksikliğine neden olabilir. Sindirim sistemini etkileyen Crohn ve çölyak gibi bazı hastalıklar da B12 vitamininin vücut tarafından yeterince emilememesine yol açabilir. Yukarıda sayılan nedenlerin yanı sıra mide ve bağırsak ameliyatı geçirenlerde; aşırı alkol kullananlarda da B12 eksikliği belirtileri görülebilir.

 

B12 vitamini sadece et ve süt ürünleri gibi hayvansal ürünlerde doğal olarak bulunur. Bu nedenle, vegan veya vejetaryen diyet uygulayan kişilerin, B12 vitamini ile yeterince güçlendirilmiş yiyecekler yememeleri durumunda B12 vitamini eksikliği yaşama olasılığı daha yüksektir.

 

B12 Vitamini Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

B12 vitamininin yiyeceklerden emilme yeteneği yaşla birlikte azaldığından, eksiklik ve B12 eksikliğinin vücuttaki belirtileri yaşlı erişkinlerde daha yaygındır. Ancak bu durum gebelik, emzirme dönemi, çocuk ve genç bireylerde eksikliğin görülmediği anlamına gelmez.

• Halsizlik, yorgunluk, uyku hali: B12 eksikliğinde halsizlik çok sık rastlanan bir semptomdur. Vücut hücrelerinin sağlıklı bir şekilde çalışması ve hücre metabolizması için B12 vitamini çok önemlidir. B12 eksikliğinde alyuvar üretimi bozulur, dolayısıyla dokulara oksijen taşınımı sekteye uğrar. Ayrıca B12 vitamini eksikliğinde megaloblastik anemi meydana gelir. Sonuç olarak büyük görünümde alyuvarların oluşumu ve hatalı DNA sentezi oluşabilir.

 

• Cilt renginde soluklaşma; B12 eksikliği anemisi demir eksikliği anemisi ile benzer bulgulara neden olur. Sonuç olarak soluk, sarımsı bir cilt rengine neden olur. Ayrıca bilirubin seviyesinde yükselmeye neden olarak cilt ve gözlerin beyaz kısımları sarımsı görünüme neden olabilir.

 

• Saç Dökülmesi: B12 vitamini hücrelerde DNA sentezi için gereklidir. Sinir hücrelerinin normal fonksiyonlarını yerine getirmesinde ve kırmızı kan hücrelerinin üretilmesinde önemi büyüktür. B12 vitamininin DNA sentezinde ve sonuç olarak protein sentezindeki etkisi nedeniyle saç foliküllerinin oluşumunda rolü küçümsenemez.

 

•  Dolaşım bozuklukları ve doku ödemi: B12 vitamini eksikliği ile ilişkili olarak gelişen (ortalama eritrosit hacmindeki artış) makrositoz, kalp damar hastalıkları, kalp krizi, inme ve diğer dolaşım sağlığı sorunları ile bağlantılıdır. Bunun sonucunda çeşitli dolaşımsal mekanizmalarla doku ödemi oluşur.

 

• Baş Ağrısı: Yapılan bilimsel çalışmalarda Migren hastalarının çoğunda vitamin B12 düzeylerinin düşük olduğu saptanmıştır.

 

•  Depresyon duygu durum bozuklukları: Vitamin B12 eksikliği bazı psikolojik bozukluklara yok açabilir. Bunlar arasında duygu durum bozuklukları, anksiyete, depresyon, psikoz sayılabilir. Yapılan bilimsel çalışmalarda depresyonlu bireylerde vitamin b12 seviyesinin daha düşük olduğu saptanmıştır. B12 seviyesinin düşmesi erken damar sertleşmesine neden olan homosistein adı verilen bir amino asidin seviyesinin yükselmesine neden olur. Bu durum hücrelerde oksidatif strese, bu da DNA hasarına ve hücrelerin erken ölümüne neden olur. Hücrelerdeki oksidatif stres artışı da depresyona ve santral sinir sistemi bozukluklarına neden olur.

 

•  Gastrointestinal sistem sorunları: B12 vitamini eksikliği ishal, mide bulantısı, kabızlık, şişkinlik, gaz gibi irritabl barsak sendromu benzeri sindirim sistemi yakınmalarına yol açabilir.

 

• Konsantrasyon dikkat ve algı bozukluğu: B12 vitamini seviyesinin düşük olması, merkezi sinir sistemini olumsuz etkileyebilir. Buna bağlı olarak bireyler, konsantre olmakta güçlük çekebilir. Pek çok araştırma düşük B12 vitamini düzeyi ile kötüleşen zihinsel işlevi ilişkilendirir. B12 vitamini seviyesinin normal düzeye çekilmesi ile giderilebilen bu belirti zaman zaman hafıza kaybı, unutkanlık gibi zihinsel sorunlara da yol açabilir.

 

•  Ağız mukozasında dilde yaralar ve iltihaplanmalar: B12 eksikliğinde ağrılı ağız ve dil iltihapları ve yaraları (mukozit ve glossit) gelişir. İyileşmeyen uzun süreli ağız ve dil yaralarının en önemli nedenlerinden biri b12 vitamin eksikliğidir.

 

• Denge bozukluğu: B12 eksikliği nörolojik belirtileri arasında bozulmuş denge ve koordinasyon ya da ataksi sayılabilir. B12 vitamini eksikliğine bağlı olarak kişi dengede durmakta ve yürümekte güçlük çekebilir. Ellerde ve ayaklarda karıncalanma ve/veya uyuşma, kafa karışıklığı, konuşma güçlüğü, bunama gibi sorunlar da B12 vitamini eksikliğinin nörolojik belirtileri arasında sayılabilir.

 

• Gebelikte bebekte nöral tüp defekti: Gebelik döneminde yeterince B12 vitamini almamak, bebeğin nöral tüp defekti olarak bilinen ciddi bir doğum kusuru geliştirme riskini artırabilir. B12 eksikliği sonucu bebekte gelişimsel gecikmeler ve büyüme problemleri görülebilir. Gebelikte B12 eksikliği belirtileri arasında uyuşukluk, sinirlilik, unutkanlık, dalma atakları, baş dönmesi, kas zayıflığı, halsizlk, geçici hafıza kaybı, denge bozukluğu, depresyon gibi semptomlar sayılabilir.

Tüm bunlara ek olarak kilo kaybı, kas zayıflığı ve kramp, erektil disfonksiyon, bazı görme bozuklukları da B12 vitamini eksikliği belirtileri arasında sayılabilir.

 

B12 Vitamini Eksikliği Nelere Sebep Olur?

B12 vitamini eksikliği yavaş yavaş gelişip kademeli olarak yakınmalar artabilir veya nispeten hızlı bir şekilde ortaya çıkabilir. B12 vitamini eksikliği belirtileri diğer birçok hastalık durumlarında gözlenebildiği için başka bir rahatsızlıkla karıştırılabilir. B12 eksikliğinde ellerde, bacaklarda veya ayaklarda uyuşma veya karıncalanma, yürüme güçlüğü, denge sorunları, anemi, şişmiş, iltihaplı bir dil, düşünme ve algılama bozuklukları, hafıza kaybı, kilo kaybı, tükenmişlik sendromu gibi yakınmalar meydana gelebilir.

B12 Vitamini Eksikliğinde Öneriler:

Sağlıklı ve dengeli beslenme ile, B12 vitamini içeren yiyecek ve içecekleri tüketerek B12 eksikliği önlenebilir.

• Hayvansal Gıdalar Tüketmek: Kırmızı et, balık, kümes hayvanları, yumurta, süt ve diğer süt ürünlerinin tümü B12 vitamini içerir. Özellikle kuzu karaciğeri ve böbreği B12 vitamini açısından zengindir. Dana ve sığır böbreği de tüketilebilir. Ayrıca istiridye, sardalya, ton balığı, alabalık, somon, yumurta, süt ve süt ürünleri, kefir, yoğurt, mercimek, pancar, brokoli, ıspanak, barbunya, bezelye, taze fasulye, maydanoz, mantar, tavuk, kaz ve ördek yumurtaları, dana, kuzu, koyun, istiridye, midye, yengeç, ıstakoz, sığır ve kuzu etleri yoğun miktarda B12 vitamini içerir.

 

• B12 Takviyeli Gıdalar Almak: Takviyeli gıdalar, doğal olarak sahip olmadıkları belirli vitamin ve besin maddelerinin eklendiği gıdalar olarak açıklanabilir. B12 vitamini, kahvaltılık tahıllar, besin mayası, bitki sütleri ve bazı ekmeklere eklenebilir. İlgili gıdaların B12 vitamini takviyesi içerip içermediği, ürün etiketinde öğrenilebilir.

 

• Gıda Takviyesi Kullanmak: Yalnızca B12 içeren gıda takviyelerinin yanı sıra multivitaminler aracılığıyla da B12 vitamini alınabilir.

 

B12 Vitamini Eksikliği Tedavi Yöntemleri

B12 vitamini eksikliği, megaloblastik aneminin, çeşitli nöropsikiyatrik semptomların ve diğer klinik belirtilerin yaygın bir nedenidir. Sağlıklı bir diyet uygulamak, gerektiğinde gıda takviyeleri kullanmak, B12 vitamin eksikliğini tedavisine yardımcı olabilir. Ancak B12 vitamini seviyesinin çok düşük olması durumunda doktor kontrolünde B12 vitamininin oral olarak yüksek dozda alınması ya da intramüsküler olarak uygulanması gerekebilir. B12 vitamini emilimi de takviye ile gelişebilir. Bu nedenle, 50 yaşından büyük hastaların, mide ve ince bağırsak rezeksiyonu yapılanların, vejeteryanların, B12 vitamini ihtiva eden yiyecekler tüketmeleri veya B12 vitamini takviyesi almaları önerilebilir.